Praktijk Familieopstellingen Praktijk De Keerkring Jan Timmerman

“Zonder wortels, geen vleugels.” Sneh Victoria Schnabel

Een familie is te vergelijken met een web. Als je op één plaats aan het web trekt, verandert alles van plaats. Als er met één een familielid iets belangrijk of iets ernstig gebeurt, raakt dat iedereen in het familiesysteem. Het nest waarin je geboren bent en het familiesysteem waartoe je behoort, is voor iedereen bindend. Dat laat je niet zo maar los. Daar liggen ook je wortels, via je vader en je moeder ben je geworteld, in het leven en in je familiegeschiedenis. Iedereen is op een of andere manier trouw aan dit systeem van afkomst. Niet toevallig kan je niet spreken over een ex-vader of een ex-zus, al zijn de relaties misschien moeilijk en is er al jaren geen contact meer. Familierelaties kunnen wel onder-broken maar niet ver-broken worden.

Inleiding

Familieopstellingen hebben iets magisch. Totaal onbekende mensen nemen de rol op zich van een vader, een moeder, een broer, een zus, een grootouder … en van de cliënt zelf, de zgn. opsteller, en lijken precies aan te voelen hoe die vader, moeder … en de cliënt zich gedragen, wat ze voelen, hoe de onderlinge relaties zijn, welke afstand of nabijheid er is. Soms vragen deelnemers of ze een opstelling moeten maken van vroeger of nu. Een familieopstelling toont hoe je de relaties nu ervaart, een opstelling speelt zich af in een heel vreemde tijd, niet in de tegenwoordige tijd en ook niet in de verleden tijd. Levenden en doden ‘communiceren’ met elkaar, mensen die elkaar helemaal niet gekend hebben, blijken veel met elkaar gemeen en een sterke band te hebben. Een opstelling geeft een actueel beeld van hoe de opsteller de verhoudingen in zijn familie ervaart in een absolute tijd. Soms is het wat wennen aan het beeld dat je dan ziet.
De ‘begeleider’ is  facilitator, dat woord geeft een goede aanduiding van zijn mogelijkheden en beperkingen. De facilitator kan niets ongedaan maken wat is gebeurd, hij kan ook niet herstellen waar er geen openheid bij de cliënt is. Maar door kleine suggesties en voorstellen, door eenvoudige zinnen te laten uitspreken, volgens wat mogelijk is voor de opsteller, door mensen letterlijk een andere plek in hun familiesysteem te laten ervaren, door haast rituele gebaren kan er beweging komen in vastgelopen patronen en verhoudingen. Dan is het telkens wonderbaar hoe kracht kan teruggevonden worden en evenwicht zich kan herstellen.

Probleemstelling en oplossing

Een opstelling is een visualisering van de verhoudingen tussen de verschillende leden van de familie en toont de onbewuste patronen en verborgen dynamieken. Enerzijds probeert de begeleider een zicht op de probleemstelling te krijgen. Anderzijds zoekt hij vanuit het systeem een oplossing en zoekt hij naar een situatie waar ieder op die plaats staat die hem/haar toekomt en die hem/haar kracht geeft. Het mooie is dat elk systeem en elke opstelling een tendens tot heling heeft.

Representanten

Een (familie- of systeem)opstelling visualiseert de verhouding tussen familieleden die belangrijk zijn. Daarvoor werken we met representanten of plaatsvervangers.
Voor alle duidelijkheid, een familieopstelling is geen rollenspel. Vooraf heb je weinig of soms helemaal geen informatie over een familielid of over de context van die familie. Als representant hoef je niets te weten om een rol perfect op je te kunnen nemen. Soms openbaart een opstelling zelfs een feit uit de familie waar de cliënt zelf totaal niet meer aan dacht maar dat wel relevant is (een sterfgeval van lang geleden, een  ex-partner die niet gezien of erkend wordt, een abortus…). Maar ook abstracte entiteiten of archetypische fenomenen zoals een vaderland, de oorlog, het leven of de dood kunnen gerepresenteerd worden. Telkens is de vraag: welke plek/welk belang heeft die persoon of dat feit?

Rituelen en taalgebruik in een opstelling

Opstellingen hebben vaak een ritueel karakter. Het taalgebruik wordt zoveel mogelijk beperkt. De kracht en het bijzondere van een opstelling is dat ze toont wat vergeten of verdrongen is, maar wat het systeem van de cliënt toch onthouden heeft. Tijdens het tweede (oplossingsgerichte) deel van de opstelling wordt representanten gevraagd om een andere plek in te nemen. Maar soms zijn woorden belangrijker dan daden. Soms wordt representanten gevraagd om een uitspraak te doen, bvb 'Ik ben je dochter, jij bent mijn vader.' Dat kan soms ouderwets klinken of afstandelijk of koud. Maar een opstelling spreekt de taal van de ziel, deze archaïsche taal duidt iets aan waar het gewone, dagelijkse taalgebruik vaak te kort schiet. Dergelijke taal kan een cliënt helpen om zich anders te verhouden, om zich anders in te stellen en een nieuwe plek in zijn systeem in te nemen.